Live radio
Ο πανηγυρικός της 25ης Μαρτίου από τον Δάσκαλο Νικόλαο Αλχασίδη

Συνηθίζουμε εν τη ρήμη του λόγου να αναφερόμαστε στην σημερινή γιορτή ως δύο γιορτές και δύο γεγονότα.

Εάν τοποθετήσουμε όμως τα ζητήματα στο ιστορικό τους πλαίσιο θα δούμε ξεκάθαρα ότι έχουμε 1 γιορτή, 1 γεγονός και μία αλληλουχία περιστάσεων που οδηγούν σε αλυσιδωτά γεγονότα εις το διηνεκές.

Η μία γιορτή και το ένα και αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι η μητέρα των εορτών, ο Ευαγγελισμός κατά την οποία ενσαρκώνεται ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός.

Τα γεγονότα που ακολουθούν την ενσάρκωση του Κυρίου και η επικράτηση του Χριστιανισμού στην Μέση Ανατολή και την Ευρώπη ουσιαστικά διαμορφώνει τον άνθρωπο ως υπόσταση και καθορίζει τις πράξεις του οι οποίες είναι ταυτόχρονα εκτός από ανθρώπινες πράξεις βαθιά πολιτικές (όχι με τη στενή έννοια του όρου που αφορά τις αντιλήψεις του γύρω από μία διοικητική δομή, αλλά με την ευρεία έννοια που αφορά την υπηρέτηση παγκόσμια αναγνωρισμένων ιδανικών που οδηγούν σε στάσεις ζωής και υπαγορεύονται από την αντίληψη περί δικαίου), μια και κατά τον Αριστοτέλη ο άνθρωπος είναι ον πολιτικό.

Η ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία (την οποία λανθασμένα αποκαλούμε βυζαντινή) καθορίζεται και διαμορφώνεται από αυτές τις πράξεις. Διακατέχεται από το ιδανικό της αγάπης όχι ως ιδέα αλλά ως Πρόσωπο, το Πρόσωπο του Ιησού Χριστού και οι όποιες πράξεις των χριστιανών υλοποιούνται αντανακλούν στη μίμηση του προτύπου τους και είναι ταυτόχρονα ανθρωπιστικές και πολιτικές πράξεις που διαμορφώνουν όχι τη δομή αλλά την έκφραση της διοίκησης και του νόμου. Το πώς μεταφράζεται και συνδέεται αυτή η αντίληψη με την ελληνική επανάσταση θα μου επιτρέψετε να το παραθέσω ακολούθως.

Θα μου επιτρέψετε λοιπόν να προσπαθήσω σε εύλογο χρόνο που μου διατίθεται να σκιαγραφήσω αδρομερώς το πλαίσιο και τους λόγους που οδήγησαν στην επανάσταση του 21 από την κατάκτηση της αυτοκρατορίας από τους Οθωμανούς.

Με την επικράτηση των Οθωμανών Τούρκων η αυτοκρατορία καταλύεται όχι ως προς την έκταση, ούτε ως προς τις πολιτικές της δομές, ούτε ακόμη ως προς την ελληνικότητα του αυτοκράτορά της, μια και ο Μωάμεθ ο Β΄ είναι γιος ελληνίδας σκλάβας, όπως και πολλοί άλλοι σουλτάνοι αργότερα. Καταλύεται μόνο ως προς το θρήσκευμα και τις πολιτικές πράξεις των κυβερνόντων, οι οποίοι ως οπαδοί μιας άλλης πίστης εκτελούν πολιτικά και θρησκευτικά καθήκοντα ανάλογα με τη συνείδηση και τις επιταγές της θρησκείας τους.

Στην Οθωμανική αυτοκρατορία η διοικητική διαίρεση αφορά στις 3 θρησκευτικές ομάδες χριστιανών, μουσουλμάνων και εβραίων και όχι εθνότητες. Το γένος των χριστιανών ή αλλιώς ρουμ μιλέτ διοικείται από τον Πατριάρχη, ενώ οι πιστοί του Ισλάμ από το Σουλτάνο.

Πόσο εύκολο είναι κανείς να αλλάξει τάξη και προνόμια; Εξαιρετικά εύκολο. Το μόνο που χρειάζεται είναι να αλλάξει πίστη και τα προνόμια ακολουθούν. Πόσο εύκολο όμως είναι για έναν χριστιανό να απαρνηθεί τις αξίες του, όταν αυτές εκφράζονται όχι σε μία αφηρημένη ιδέα, αλλά στο πρόσωπο του Χριστού ως η υπέρτατη αγάπη μέχρι θανάτου διά του Σταυρού;

Ποιο δικαίωμα για αυτοδιάθεση έχουν οι χριστιανοί; Είναι καταγεγραμμένο σε πλήθη εγχειριδίων όπου οι χριστιανοί αντιμετωπίζονται ως άπιστοι, με εκτελέσεις και άγιους μάρτυρες της εκκλησίας, στις τάξεις των οποίων ανήκει και πλήθος μωαμεθανών που έγιναν χριστιανοί, χωρίς να εξετάζεται η εθνική τους καταγωγή.

Υπήρχε λόγος να εξεγερθούν οι χριστιανοί εάν ήθελαν μόνο προνόμια και αυτοδιάθεση; Όχι, το πιο απλό που θα μπορούσαν αν κάνουν ήταν να αλλαξοπιστήσουν. Ποια αυτοδιάθεση όμως θα είχαν χωρίς τη θρησκευτική τους πίστη που προκαθορίζει και τις υπόλοιπες πολιτικές (όχι με τη στενή έννοια του όρου) τους επιλογές; Ποια έκφραση θα είχαν ως προς τις πολιτικές πράξεις τις οποίες θα καλούνταν να εκτελέσουν απέναντι σε ανθρώπους που δεν θα είχαν την πίστη τους; Το απλό ήταν αδύνατο και ο αγώνας τους για τη διατήρηση της θρησκευτικής τους πίστης μονόδρομος. Θρησκευτική πίστη και θρησκευτική διαίρεση λοιπόν είναι ενωμένες στην Οθωμανική αυτοκρατορία.

Αυτή η θρησκευτική διαίρεση διατηρεί τη γλώσσα, τα ήθη και την ενότητα των χριστιανών της αυτοκρατορίας παρά τις αναγνωρισμένες γλωσσικές διαφορές μεταξύ Ελλήνων, Σλάβων ή Βουλγάρων. Γι αυτό και ο Ρήγας Φεραίος αναφέρεται στην ίδρυση μίας χριστιανικής αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια. Όραμα το οποίο δεν ευοδώνεται όπως και μία σειρά επαναστάσεων πριν την επανάσταση του ‘21.

Όταν έρχεται λοιπόν η επανάσταση του ’21 συγκυριακά με μεγάλα γεγονότα που διαμορφώνουν την ευρωπαϊκή ήπειρο, γνωρίζουμε ότι δεν είναι η πρώτη αλλά η τελευταία από μία σειρά επαναστάσεων που πνίγηκαν στο αίμα. Είναι όμως επιτυχής χάρη σε 4 συνιστώσες.

Η πρώτη συνιστώσα αφορά στη σύνδεσή της με συγκεκριμένες ιδέες του διαφωτισμού που βρίσκουν έδαφος στους οπαδούς του διαφωτισμού στην Ευρώπη και διαμορφώνουν ένα άνεμο φιλελληνισμού.

Η δεύτερη συνιστώσα αφορά στην επεκτατική πολιτική των χωρών της Δύσης που επιζητούν ελεύθερη διακίνηση των εμπορευμάτων τους στην ανατολική Μεσόγειο, χωρίς τον φόβο των Σαρακηνών πειρατών. Μία διακίνηση που θα μπορούσε να τους προσφέρει μία ναυτική δύναμη οργανωμένη υπό ένα ελληνικό κράτος, όπως και έγινε.

Η τρίτη συνιστώσα είναι η ίδρυση μιας καλά οργανωμένης μυστικής εταιρείας που σχεδιάζει και υλοποιεί μία σειρά δράσεων, εντός και εκτός Ελλάδος και ιδιαίτερα το πολιτικό της σκέλος σε μία σειρά διαβουλεύσεων και διπλωματικών κινήσεων για την εδραίωση και αναγνώριση της επανάστασης προκειμένου να δημιουργηθεί ένα κράτος και να αναγνωριστεί διεθνώς η ανεξαρτησία του.

Η τέταρτη και πιο σημαντική είναι η ψυχή του γένους.

Κάθε συνιστώσα βρίσκει και σήμερα, όπως και τότε, εκφραστές, οπαδούς και θιασώτες ή πολέμιους οι οποίοι ανέκαθεν προσπαθούσαν να μειώσουν τις άλλες προς προβολή της δικής τους συνιστώσας.

Θα μου επιτρέψετε λοιπόν να αποδομήσω μία μία τις συνιστώσες προκειμένου να τις ανασυνθέσω σε ένα αραγές όλον.

Οι ιδέες του διαφωτισμού βρίσκουν πρόσφορο έδαφος σε Έλληνες του εξωτερικού και του εσωτερικού μια και μιλούν για ελευθερία, ισότητα και αδελφότητα των ανθρώπων, αλλά ως ιδέες παραμένουν αδύναμες να εμπνεύσουν το σύνολο των αγωνιστών του ’21. Ιδιαίτερα όταν κάποιος εύκολα αλλάζει ιδέες. Και σίγουρα οι απλές ιδέες δεν θα μπορούσαν να γεννήσουν το σύνθημα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ή ΘΑΝΑΤΟΣ», μια και ο φυσικός θάνατος για το ρωμιό είναι αμελητέα ποσότητα σε σύγκριση με τον πνευματικό. Μπορεί οι ιδέες του διαφωτισμού να μην επικράτησαν στην Ελλάδα, αλλά ο κύριος λόγος για τον οποίο δεν επικράτησαν είναι το πνεύμα αθεΐας που ορισμένοι Γάλλοι διακήρυσσαν ή η λογική του υπέρτατου όντος που προσπάθησε να επιφέρει ο Ροβεσπιέρος σε αντιδιαστολή με τα πιστεύω του ρωμέικου λαού.

Η επεκτατική πολιτική μπορεί εύκολα να αλλάξει όταν αλλάξουν και τα συμφέροντα του κράτους που την εφαρμόζει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αρχικά εχθρική στάση των αυτοκρατοριών της Ευρώπης στην αρχή της επανάστασης και η μετάλλαξή της σε ρόλο προστάτη που αναλαμβάνουν για την Ελλάδα με την Ναυμαχία του Ναυαρίνου το 1827.

Και η ίδρυση μιας καλά οργανωμένης εταιρείας δεν είναι αποτελεσματική εάν δεν βρει ανταπόκριση από το πλήθος που απαιτείται για μία σειρά επαναστατικών πράξεων σε βάθος χρόνου και εύρος χώρου. Όταν ειδικά η μισαλλοδοξία και η υπερηφάνεια και τα μικροσυμφέροντα επικρατούν στους κόλπους της υπονομεύεται και η οργάνωσή της.

Τι μένει λοιπόν στο τέλος; Η ψυχή του γένους.

Θα προσέξετε ότι αναφέρομαι στο γένος κι όχι έθνος και αυτό είναι σκόπιμο. Ως νεοέλληνες αναφερόμαστε στο γένος των Ελλήνων. Στον Μικρό Παρακλητικό Κανόνα προς την Υπεραγία Θεοτόκο λέμε χαρακτηριστικά «σύ γὰρ εἶ ἡ σωτηρία τοῦ γένους τῶν Χριστιανῶν.»

Η εθνική αφύπνιση είναι ένα μεταγενέστερο ιστορικό μόρφωμα μια και κατά το Σπυρίδωνα Τρικούπη αγωνιστή του ’21 οι πρώτες επαναστατικές πράξεις αφορούν ένα σύνολο εθνοτήτων που δεν αντέχουν την καταπίεση των Οθωμανών, αλλά όπως ο Κολοκοτρώνης καταθέτει στην ομιλία του στην Πνύκα «όταν επιάσαμε τα άρματα, είπαμε πρώτα “υπέρ Πίστεως” και έπειτα “υπέρ Πατρίδος”».

Όσο λοιπόν –κατά τον πρώτο χρόνο- οι τέσσερις συνιστώσες εξυπηρετούν η καθεμία το ρόλο της η επανάσταση σημειώνει επιτυχίες. Κατά το δεύτερο χρόνο και έπειτα η διχόνοια μεταξύ των μικροπολιτικών, μωροφιλόδοξων ανθρώπων οδηγεί το γένος να κινδυνεύει με αφανισμό. 

Ο Κολοκοτρώνης καταθέτει ως παρακαταθήκη στη νεολαία της εποχής του : «Εις τον πρώτον χρόνο της Επαναστάσεως είχαμε μεγάλη ομόνοια και όλοι ετρέχαμεν σύμφωνα. …. Ήλθαν μερικοί και ηθέλησαν να γίνουν μπαρμπέρηδες εις του κασίδη το κεφάλι. Μα τι να κάμομε; Είχαμε κι αυτονών την ανάγκη. Από τότε άρχισε η διχόνοια και εχάθη η πρώτη προθυμία και ομόνοια…. Και όταν έλεγες τον Κώστα να δώσει χρήματα ή να υπάγει εις τον πόλεμο, τούτος επρόβαλε το Γιάννη».

Παρά όμως τη διχόνοια η ελληνική ψυχή εξακολουθεί να πολεμά, πρωτίστως για το δικαίωμα της πίστης στον Τριαδικό Θεό και όσα αυτή συνεπάγεται. Ακόμη κι όταν ο αγώνας καθίσταται αδύνατος αυτή αντέχει. Το καταθέτει ο Μακρυγιάννης στη ρήση του προς το Ναύαρχο Δεριγνύ: «είναι αδύνατες οι θέσεις κι’ εμείς, όμως είναι δυνατός ο Θεός όπου μας προστατεύει. Και θα δείξωμεν την τύχη μας σ’ αυτές τις θέσεις τις αδύνατες. Κι αν είμαστε ολίγοι εις το πλήθος του Μπραΐμη, παρηγοριόμαστε μ’ ένα τρόπον, ότι η τύχη μας έχει τους Έλληνες πάντοτε ολίγους. Ότι αρχή και τέλος, παλαιόθεν και ως τώρα, όλα τα θεριά πολεμούν να μας φάνε και δεν μπορούνε. Τρώνε από μας και μένει και μαγιά. Και οι ολίγοι αποφασίζουν να πεθάνουν. Κι όταν κάνουν αυτήνη την απόφασιν, λίγες φορές χάνουν και πολλές κερδαίνουν.»

Αυτοί οι ολίγοι, λοιπόν, οι αδύναμοι, κόντρα σε τεράστιες αυτοκρατορίες κατορθώνουν να δημιουργήσουν κράτος το οποίο αναγνωρίζεται από τη διεθνή κοινότητα, ενάντια σε όλους τους οιωνούς.

Και οριοθετούν ως ημέρα μνήμης ιδεολογικά κι όχι ιστορικά την 25η Μαρτίου. Ιδεολογικά γιατί οι επαναστατικές πράξεις αρχίζουν την 17η Μάρτη στη Μάνη όπου αποφασίζεται η έναρξη του αγώνα και τη 19η Μαρτίου οι Γρηγοράκηδες ύψωναν τη σημαία της επανάστασης στο Γύθειο.

Είναι επομένως η 25η Μαρτίου ημέρα μνήμης όχι γιορτή. Ημέρα μνήμης για την ελευθερία την «απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά» και για τους αγώνες των προγόνων μας.

Δικαίως λοιπόν θεσπίστηκε κατά την ημέρα μνήμης να απευθύνουμε ευχαριστήριο ύμνο στην Υπέρμαχο Στρατηγό στην παγκόσμια γλώσσα των Ελλήνων και των ευαγγελίων, ως μία πολιτική πράξη του γένους των χριστιανών. Μία πολιτική πράξη από πολλές πράξεις οι οποίες ανάγονται στο 1 και μοναδικό γεγονός του οποίου το πλάτος και το ύψος είναι δυσθεώρητο για μας τους βροτούς και επιγράφεται ως «της Σωτηρίας ημών το Κεφάλαιον και του απ’ αιώνος μυστηρίου η φανέρωσις».

Και αν σήμερα θέλουμε να τη διατηρήσουμε οφείλουμε να έχουμε υπόψη μας τη ρήση του Στρατηγού Μακρυγιάννη:

«Τούτη την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί κι αμαθείς, και πλούσιοι και φτωχοί, και πολιτικοί και στρατιωτικοί, και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι. Όσοι αγωνιστήκαμεν, αναλόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσομεν εδώ. Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να τη φυλάμε κι όλοι μαζί, και να μη λέγει ούτε ο δυνατός “εγώ”, ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς “εγώ”; όταν αγωνιστεί μόνος του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέγει “εγώ”. Όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λέμε “εμείς”. Είμαστε στο “εμείς” κι όχι στο “εγώ”.»

Για τη φύλαξή της όμως δεν αρκεί η γνώση της, αλλά οι πολιτικές πράξεις που απορρέουν από το Πρόσωπο της αγάπης και διαμορφώνουν όχι τη δομή, αλλά την ποιότητα της πράξης .