Στο βυζαντινό Ιερό Ναό της Παναγίας της Κουμπελίδικης του 10ου αιώνος, λειτούργησε ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ.κ. ΣΕΡΑΦΕΙΜ, κατά τη διάρκεια των ημερών του Δεκαπενταυγούστου.
Ο Σεβασμιώτατος, λειτούργησε για πρώτη φορά στον Ναό που αποτελεί και το έμβλημα του Δήμου και της πόλης της Καστοριάς, αφού οι συντηρητές της 16ης Εφορείας Αρχαιοτήτων Καστοριάς, υλοποιούσαν έργα συντήρησης.
Ο Ποιμενάρχης μας, ευχαρίστησε..
την Έφορο κα Αγγελική Στρατή αλλά και όλο το συνεργείο που εργάστηκε για να δοθεί και πάλι στη λατρεία και τη δόξα του Αγίου Τριαδικού Θεού ως αληθινό κόσμημα.
Ο μικρός ναός, που βρίσκεται στην πάλαι ποτέ Βυζαντινή ακρόπολη, είναι το κόσμημα της πόλης της Καστοριάς.
Η επωνυμία “Κουμπελίδικη” ανάγεται στους χρόνους της Τουρκοκρατίας, έχει δε σχέση με τον χαρακτηριστικό ψηλό τρούλλο του Ναού, που στα Τουρκικά σημαίνει κουμπές.
Η επωνυμία “Σκουταριώτισσα” είναι η αρχική των Βυζαντινών χρόνων και αναγράφεται στη βάση του τυμπάνου του τρούλου:
“…ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΤΗΣ ΕΠΟΝΟΜΑΖΟΜΕΝΗΣ ΣΚΟΥΤΑΡΙΩΤΙΣΣΑΣ …ΕΚΕΝΟΥΡΓΗΘΗ Ο ΘΕΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΑΙ ΑΚΑΤΑΜΑΧΗΤΟΥ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΚΟΠΟΥ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ ΤΟΥ ΠΑΝΕΥΓΕΝΕΣΤΑΤΟΥ…”
Η επωνυμία “ακαταμάχητος” έχει σχέση με τα τείχη της ακρόπολης και την προστασία τους.
Ο τύπος του μνημείου ανήκει στον τρίκογχο ναό μετά τρούλλου.
Ο κεντρικός τετράγωνος χώρος του ναού στεγάζεται με τρούλλο, ο οποίος στηρίζεται πάνω σε τέσσερα τόξα, που υψώνονται στις τέσσερις πλευρές του τετραγώνου και μεσολαβούν ανάμεσα στον κεντρικό τετράγωνο χώρο και στις ημικυκλικές κόγχες. Τα υπερυψωμένα τόξα σχηματίζουν στην αναδομή σταυρό, πάνω στον οποίο κάθεται η κυκλική βάση του τρούλου. Στη δυτική πλευρά του κεντρικού χώρου συνεχίζεται στενός νάρθηκας, που καλύπτεται από ημικυκλική καμάρα. Δυτικότερα, συνεχίζεται ο δεύτερος νάρθηκας (εξωνάρθηκας), ο οποίος αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη του τέλους του 15ου αιώνα.
Μεγάλη εντύπωση προκαλεί ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος του τρούλλου, ο οποίος δίνει και τη διαφορετική αίσθηση. Η αρμονία στη διάταξη των όγκων και η ξεχωριστή επιμέλεια στη διακόσμηση των όψεων πιστοποιούν την ευρηματικότητα και την έμπνευση του αρχιτέκτονα.
Το κτίσμα, σύμφωνα με παλαιότερους μελετητές (Millet, Ορλάνδος, Πελεκανίδης, Megan, Krautheimer) ανήκει χρονικά στον 10ο-11ο αιώνα, συγκρινόμενος με ναούς της Μεσηβρίας και της Ηπείρου.
Εσωτερικά, η ζωγραφική των τοιχογραφιών (κυρίως ναός, νάρθηκας, εξωνάρθηκας) καλύπτει μια χρονική περίοδο από τον 13ο έως και τον 17ο αιώνα. Στον κυρίως ναό, οι παλαιότερες τοιχογραφίες, που σώζονται σε κακή κατάσταση (λόγω των γνωστών προβλημάτων από τον βομβαρδισμό του μνημείου το 1940), ανήκουν χρονικά στα μέσα του 13ου αιώνα.
